Month: March 2022

Ջրհեղեղներ

Այլ տարերային աղետների մեջ ավելի հաճախ դիտվում են ջրհեղեղները։ Ջրհեղեղները բնության ուժերի գործողության հետևանքով ցամաքի զգալի մասի ժամանակավոր ջրածածկումներ են։ Ջրհեղեղները տարերային աղետների մյուս տեսակներից տարբերվում են այն բանով, որ որոշ չափով կանխատեսելի են։ Դա հնարավորություն է տալիս շատ դեպքերում վաղօրոք որոշել ջրհեղեղի ժամը, բնույթը և մասշտաբները։ Ջրհեղեղի հիմնական պատճառներն են՝տեղատարափ, երկարատևանձրևները, ձնհալը,պատվարների ու ամբարտակների ճեղքվածքները, փլուզումները, սողանքները, այլ բնական երևույթները։

Ջրհեղեղը վնասում է արդյունաբերական և գյուղատնտեսական օբյեկտները, աճեցրած բերքով դաշտերը,քայքայում է  շենքերը, հիդրոտեխնիկական  կառույցներն ու հաղորդակցության ուղիները,փչացնում ձեռնարկությունների սարքավորումները։ Խոշոր ու աղետալի ջրհեղեղների դեպքում ջրի հոսանքներն արմատախիլ են անում ծառեր, քշում  քարեպատնեշներ, ոչ մեծ տներ, շրջում տրանսպորտային միջոցներ։

Սողանք

Սողանքը երկրաբանական վտանգավոր երևույթ է երկրակեղևի մակերեսային հատվածներում հողազանգվածների երբեմն երկարատև ու աստիճանաբար, երբեմն արագ տեղաշարժով, որն արտահայտվում է սարերի,բլուրների  լանջերում,գետահովիտներում,  ծովերի ու լճերի ափերին։ Սողանքը զարգանում է հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնական կցորդում։ Սողանքի առաջացման պատճառներն են՝ջրով հագենալու հետևանքով գետնահողի (գրունտի) բեռնվածության ավելացումը,փոսերի, իջվածքների,մակերեսային շերտերի տակ ջրակայուն կավի զանգվածի առկայությունը, թեք, զառիթափ տեղանքում անտառահատումները։ Սողանքի դեմ պայքարի գլխավոր եղանակը գետնաջրերի հեռացումն է։

Քարաթափում

Քեկորների կուտակում,  որն առաջանում է լեռնային ապարների հողմահարման ու քայքայման ժամանակ լեռների ստորոտներում ու  լանջերի վրա։
Բացի այդ, քարաթափում-փլուզումներ  տեղի են ունենում ծանրության ուժի  ազդեցության տակ տարբեր պատճառներից՝ ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունների ներգործությունի, սառչելիս ջրի ընդարձակումից, երկրաշարժից։ Սովորաբար քարաթափումները ծածկում են լեռնալանջերի ստորին, երբեմն էլ   միջին մասը։

Տեխնածին բնույթի վթարներ ու աղետներ

Վթարն արդյունաբերական  օբյեկտում կամ տրանսպորտում տեղի ունեցող  վտանգավոր պատահար է,  որը մարդկանց կյանքին ու առողջությանը սպառնալիք է ստեղծում,  հանգեցնում է արտադրական  շենքերի ու կառույցների ավերման, սարքավորումների, մեխանիզմների, տրանսպորտային միջոցների, հումքի ու պատրաստի արտադրանքի վնասման կամ ոչնչացման, արտադրական գործընթացի խախտման  և շրջակա միջավայրի բնական  վիճակի վատթարացման։ 

Աղետը ողբերգական հետևանքներով  իրադարձություն է, մարդկային զոհերով մեծվթար։ Վթարի և աղետի միջև կտրուկ  և խիստ ընդգծված սահման գոյություն չունի։ Գլխավոր չափանիշներն են՝  վնասի մասշտաբն և մարդկային զոհերի առկայությունը։ Օրինակ, երկու-երեք մեքենայի  բախման ժամանակ կան վնասվածքներ,  թեև տուժել  են մարդիկ, ապա դա վթար է, եթե պատահարի վայրում զոհեր կան՝ավտոմոբիլային  աղետ է։ 

Սելավ

Սելավը կարճաժամկետ և բուռն ցեխային,երբեմն ցեխաքարային հեղեղ է, որը ձևաորվում է լեռնային գետերի ավազաններում՝ օժտված լինելով ավերիչ մեծ ուժով։ Սովորական ժամանակ սելավահունը հաճախ միանգամայն չոր է լինում։ Ձյան արագ հալոցքի, տեղատարափ անձրևների ժամանակ այն լցվում է ջրով, որը սարալանջերի թեքության պատճառով սրընթաց վայր է խոյանում և քշում-տանում հսկայական քանակությամբ բեկորային նյութ։ Սելավները հաճախ հանգեցնում են աղետալի հետևանքների, ավերում են գյուղեր ու ճանապարհներ,ծածկում  դաշտեր ու այգիներ։ Սելավային հեղեղների դեմ պայքարը կազմակերպվում է արգելափակող պատվարներ կանգնեցնելով, հոսքը սպառնալի վայրերից շեղելով և ջրահոսքի ավազանը անտառապատելով։

4-րդ դարում, Արշակ Բ գահակալման ընթացքում Հայաստանի քաղաքական իրավիճակը խիստ լարված էր: Հայաստանն իր ամբողջականության և անկախության համար գոյամարտի մեջ էր հզոր հարևանների` Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի հետ: Այս պայմաններում Հայաստանը նաև ներքաղաքական լուրջ խնդիրներ ուներ: Երկիրը պառակտված էր: Խոշոր ֆեոդալ-ավտատերերը մի կողմից, հայոց եկեղեցին մյուս կողմից, որ արքայից հետո Հայաստանի ամենախոշոր ավատատերն էր, իրենց տնտեսական և քաղաքական հավակնություններով պառակտում էին երկիրն ու Հայաստանի քաղաքական կյանքը:

Այս պայմաններում Արշակունիները ջանքեր չէին խնայում երկրի միասնականությունն ու հզորությունը պահպանելու համար: Խոսրով Բ Կոտակ (330-338), Տիրան (338-350) թագավորների գահակալության ողջ շրջանը Հայաստանում արտաքին և ներքին բախումների շրջան էր: Հայոց թագավորները հանուն երկրի անկախության կանգ չէին առնում ոչնչի առաջ. անգամ նրանց հրամանով սպանվեցին կաթողիկոսը, ոչնչացվեցին մի քանի նախարարական տներ… Այս ամենն ավելի սրվեցին Արշակ Բ կառավարման լարված ու ողբերգական իրադարձություններով լի տարիներին (350-368):

Արշակը համառ պայքար էր մղում հռոմեական և պարսկական ոտնձգությունների դեմ: Այս պայքարում նա համարյա միայնակ էր: Հայոց արքայի միակ հավատարիմ օգնականը հայոց բանակի զորահրամանատարն էր` սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանը, ով հանուն երկրի անվտանգության չխորշեց անգամ սպանել սեփական եղբորը` Վարդանին: Արշակ Բ հրամանով Վասակ Մամիկոնյանը բնաջնջեց երկիրը երկպառակտող նախարարական տներին, որ ռեալ վտանգ էին ներկայացնում կենտրոնաձիգ իշխանության համար, սպանեց մի շարք ազդեցիկ գործիչների, ովքեր հավատարիմ չէին հայոց արքային և պետականությանը: Սակայն հայոց արքայի կիրառած խիստ միջոցները ավելի մեծ զայրույթ առաջացրին կենտրոնախույս նախարարների մոտ, որոնք ահաբեկված արքայի խիստ միջոցներից, քաշվեցին իրենց գավառները` նրան թողնելով միայնակ` իր պայքարում:

Այս պայմաններում Արշակ Բ փայլուն միտք հղացավ. լքված բոլորից` հայ նախարարներից, հոգևորականությունից, նա իր հենարանը հայ ժողովուրդը դարձրեց` հասարակ հայ աշխատավորը: Նա 4-րդ դարի 50 ական թվականներին Այրարատ նահանգի Կոգովիտ գավառում կառուցեց Արշակավան քաղաքը: Արշակավանը գտնվում էր Թավրիզ-Դարոյնք-Կարին (Թեոդոսոպոլիս) ճանապարհի վրա էր, Արարատ լեռան գոգավորության վրա:

Արշակ Բ քաղաքում ամրություններից ու բնակելի շինություններից զատ արքայական ապարանքներ կառուցեց և այն ամենը, ինչ որ հարկավոր էր Արշակավանի` որպես մայրաքաղաք գոյության համար:
Նա քաղաքը բնակեցնելու համար հրովարտակ արձակեց, որով Արշակավան էր հրավիրում այն բոլոր անձանց, ովքեր հալածական էին, հետապնդվում էին ինչ որ մեկի կողմից: Դա մեծ զայրույթ առաջացրեց նախարարների կողմից, քանզի շատերը ուղղակի փախան իրենց բնակավայրերից և հաստատվեցին Արշակավանում, քանի որ հայոց արքան հավասար ազատություն և իրավունքներ էր խոստացել բոլորին` ճորտերին, ազատներին և անազատներին:

Կենսոլորտը Երկրի թաղանթն է, որը բնակեցված է կենդանի օրգանիզմներով և գտնվում է նրանց ազդեցության տակ, նրանց կենսագործունեության առարկաներով զբաղված։ Կենսոլորտը Երկիր մոլորակի երկրաբանական թաղանթների այն հատվածն է, որը բնակեցված է կամ նախորդ դարաշրջաններում բնակեցված է եղել կենդանի օրգանիզմներով։ Կենսոլորտի ամբողջական ուսմունքը ստեղծել է ռուս կենսաերկրաքիմիկոս և փիլիսոփա Վ.Ի. Վերնադսկին։ Նա առաջին անգամ կենդանի մարմիններին հատկացրել է Երկիր մոլորակի կարևորագույն վերարտադրողական ուժի տեղը, հաշվի առնելով նրանց գործունեությունը ոչ միայն ներկայիս ժամանակում, այլև անցյալում։ Կենսոլորտի մասին Վերնադսկու ուսմունքում կենտրոնական տեղ է հատկացվում կենդանի նյութ հասկացողությանը : Կենդանի նյութը՝ կենդանի էակների ամբողջությունն է, որը կարելի է արտահայտել քանակապես՝ զանգվածի կամ էներգիայի միավորներով։ Կենդանի նյութի ընդհանուր զանգվածը կազմում է կենսոլորտի մի չնչին մասը, սակայն այն հզոր երկրաքիմիական և էներգիական գործոն է։ Կենդանի օրգանիզմները հանդես են գալիս մեր մոլորակի փոփոխություններն ու զարգացումն ուղղորդող գործոն։ Կենսոլորտն իր մեջ ներառում է ոչ միայն կենդանի օրգանիզմները և դրանց գոյության միջավայրը, այլև հանդիսանում է կյանքի գոյության արդյունք և դրա ածանցյալ։ Կենդանի նյութը վերափոխվում է և որոշակի ձևով կազմավորում կենսոլորտը։

Գոյություն ունի նաև այլ ավելի լայն պարզաբանություն.

• Կենսոլորտը` տիեզերական մարմնի վրա կյանքի տարածման ոլորտ։ Այն դեպքում, երբ կյանքի գոյությունը տիեզերական այլ մարմինների վրա դեռևս հայտնաբերված չէ, բացի Երկրից։ Կարծիք կա, որ կենսոլորտը կարող է տարածվել նրանց վրա ավելի թաքնված բնագավառներում, օրինակ՝ քարոլորտ, խոռոչներում կամ սառցատակային օվկիանոսներում։ Այսպես, օրինակ, դիտարկվում է կյանքի գոյության հավանականությունը Եվրոպայի Յուպիտերի արբանյակների մեջ։

Կենսոլորտը տեղակայված է քարոլորտի վերին մասի, մթնոլորտի ստորին մասը է տրոպոսֆերան, և զբաղեցնում է ողջ ջրոլորտը։ Ժամանակի ընթացքում կենսոլորտը ավելի անկայուն է դառնում։ Գոյություն ունի մարդկության համար մի քանի ողբերգական վաղաժամ փոփոխություն, որից մի քանիսը կապված են մարդկության գործունեության հետ։ Մի քանի փիլիսոփաներ, օրինակ Դևիդ Պիրսը, հանդես են գալիս կենսոլորտի մոդիֆիկացման առաջարկով, բոլոր կենդանի օրգանիզմներին տառապանքներից ազատելու նպատակով՝ և բառի բուն իմաստով Երկրի վրա դրախտ ստեղծելու(աբոլիցիոնիզմ)։ Մարդը չի կարող գոյություն ունենալ կենսոլորտից դուրս, սակայն ձգտում է հետազոտել տիեզերական տարածությունը։ Դեռ Կոնստանտին Էդուարդի Ցիալկովսկին կապում էր տիեզերքի յուրացումը արհեստական կենսոլորտի ստեղծման հետ։ Ներկային ժամանակում նրա ստեղծման գաղափարը դարձել է նորից արդիական Լուսնի և Մարսի յուրացման կապակցությամբ։ Սակայն ներկա պահին ամբողջովին ինքնուրույն արհեստական կենսոլորտի ստեղծման փորձը հաջողությամբ չի պսակվել։ Դիտարկվում է տերրաֆորմավորման միջոցով այլ մոլորակների վրա ոչ երկրային կենսոլորտի ստեղծման հնարավորությունը (առայժմ ոչ մոտ ապագայում)։

1․Ներկայացնել Արշակ Երկրորդ արքային ։

Մոտ 368 թ.Արշակ Բ-ն հայ Արշակունիների արքայատոհմի երևելի թագավորներից է (350–368 թթ.): Նա  պայքարել է հայրենիքի անկախության պահպանման համար: Նրա մասին է հյուսվել «Արշակ և Շապուհ» ավանդազրույցը:Արշակ Բ-ն հաջորդել է հորը՝ Տիրանին, ում գերել և կուրացնել էր տվել Պարսից արքա Շապուհ II-ը: Թեև նա գահակալել է Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ, սակայն չի դարձել նրանց կամակատարը և վարել է ինքնուրույն քաղաքականություն: Արշակ Բ-ի թագավորության առաջին տասնամյակում Հայաստանն ապրել է խաղաղությամբ, բարգավաճել և հզորացել է ։ Արշակ Բ-ն վարել է նախարարներին համախմբելու, անհնազանդներին հպատակեցնելու քաղաքականություն: Արքունի զորաբանակը մեծացնելու, թագավորական իշխանությունն ամրապնդելու և նախարարներին թուլացնելու նպատակով Մասիսի ստորոտին (Կոգովիտ գավառում) հիմնադրել է Արշակավան արտոնյալ, ապահարկ քաղաքը, սակայն ըմբոստ նախարարները Պարսկաստանի օգնությամբ կործանել են այն:  359 թ-ին վերսկսվել է պատերազմը Պարսկաստանի և Հռոմի միջև: Հայաստանի սահմանները վտանգվել են պարսից կողմից, ուստի Արշակ Բ-ն ընդունել է Հռոմի հետ դաշնակցելու առաջարկությունը: Նա արշավանք է սկսել` Հայոց Միջագետքը պարսիկներից ազատագրելու և կայսր Հուլիանոսի բանակին միանալու համար: Սակայն զոհված Հուլիանոսին հաջորդած Հովիանոսը, դավաճանելով Արշակին, 363 թ-ին դաշնագիր է կնքել Շապուհի հետ և, չնայած կռվելու բավարար ուժեր ուներ, ընդունել է նրա առաջարկած ծանր ու ստորացուցիչ պայմանները: 

2․Վերլուծել Արշակ Երկրորդ արքայի կերպարը ։

Արշակ Երկրորդը ուժեղ և հավասարակշռված արքա էր , ձգտում էր համերաշխություն պահպանել երկու հզոր հարեվանների հետ՝ (Բյուզանդական կայսրության եվ Սասանյան Պարսկաստանի) , փորձում էր լավ կապեր ստեղծել հոգեվորական եվ նախարարական խավերի միջև:

1․Ներկայացնել Արշակ Երկրորդ արքային ։

Մոտ 368 թ.Արշակ Բ-ն հայ Արշակունիների արքայատոհմի երևելի թագավորներից է (350–368 թթ.): Նա  պայքարել է հայրենիքի անկախության պահպանման համար: Նրա մասին է հյուսվել «Արշակ և Շապուհ» ավանդազրույցը:Արշակ Բ-ն հաջորդել է հորը՝ Տիրանին, ում գերել և կուրացնել էր տվել Պարսից արքա Շապուհ II-ը: Թեև նա գահակալել է Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ, սակայն չի դարձել նրանց կամակատարը և վարել է ինքնուրույն քաղաքականություն: Արշակ Բ-ի թագավորության առաջին տասնամյակում Հայաստանն ապրել է խաղաղությամբ, բարգավաճել և հզորացել է ։ Արշակ Բ-ն վարել է նախարարներին համախմբելու, անհնազանդներին հպատակեցնելու քաղաքականություն: Արքունի զորաբանակը մեծացնելու, թագավորական իշխանությունն ամրապնդելու և նախարարներին թուլացնելու նպատակով Մասիսի ստորոտին (Կոգովիտ գավառում) հիմնադրել է Արշակավան արտոնյալ, ապահարկ քաղաքը, սակայն ըմբոստ նախարարները Պարսկաստանի օգնությամբ կործանել են այն:  359 թ-ին վերսկսվել է պատերազմը Պարսկաստանի և Հռոմի միջև: Հայաստանի սահմանները վտանգվել են պարսից կողմից, ուստի Արշակ Բ-ն ընդունել է Հռոմի հետ դաշնակցելու առաջարկությունը: Նա արշավանք է սկսել` Հայոց Միջագետքը պարսիկներից ազատագրելու և կայսր Հուլիանոսի բանակին միանալու համար: Սակայն զոհված Հուլիանոսին հաջորդած Հովիանոսը, դավաճանելով Արշակին, 363 թ-ին դաշնագիր է կնքել Շապուհի հետ և, չնայած կռվելու բավարար ուժեր ուներ, ընդունել է նրա առաջարկած ծանր ու ստորացուցիչ պայմանները: 

2․Վերլուծել Արշակ Երկրորդ արքայի կերպարը ։

Արշակ Երկրորդը ուժեղ և հավասարակշռված արքա էր , ձգտում էր համերաշխություն պահպանել երկու հզոր հարեվանների հետ՝ (Բյուզանդական կայսրության եվ Սասանյան Պարսկաստանի) , փորձում էր լավ կապեր ստեղծել հոգեվորական եվ նախարարական խավերի միջև:

Ներքին և արտաքին քաղաքականություն ՝

Արշակ Բ.-ը ձգտում էր համերաշխություն պահպանել երկու հզոր հարեվանների հետ՝ (Բյուզանդական կայսրության եվ Սասանյան Պարսկաստանի): Նույնպես փորձում էր լավ կապեր ստեղծել հոգեվորական եվ նախարարական խավերի միջեվ:
Նա զինվորական Ներսեսը (կաթողիկոս՝ Հուսիկի թոռը) նշանակեց Էջմիածնի կաթողիկոս (353-373): Ներսեսը Աշտիշատում գումարեց առաջին հայկական եկեղեցական ժողովը:
Արշակը Մասիսի հարավային կողմում կառուցում է Արշակավան քաղաքը, հրավիրելով բոլոր ցանկացողներին քալ ու այնտեղ բնակվել: Արշակավանում բնակվում են քրեական տարրեր, հանցագործներ, ինչ որ եկեղեցական խավի դժգոհությունը առաջ բերեց:
Հռոմի կախյսրի հատուկ համակրանքը Գնելի հանդեպ (Արշակի եղբորորդու)՝ կասկածներ է առաջացնումն Արշակի մոտ, որը կարծելով թե Գնելը ուզում է տիրանալ գահին՝ սպաննում է նրան: Սպանվում է նաեվ Օլիմպիա թագուհին, որը Հռոմի կայսրի հարազատներից էր, եվ Արշակը ամուսնանում է Գնելի այրու՝ Փառանձեմի հետ:
Մամիկոնյան տոհմը բաժանվում է երկու թեվի: Վասակ սպարապետը դառնում է Արշակի զինակիցը, իսկ նրա եղբայր՝ Վահանը անցնում է Պարսից թագավոր՝ Շապուհ Բ.-ի (310-379)-ի կողմը:
Հռոմն ու Պարսկաստանը պատերազմի էին պատրաստվում, եվ յուրաքանչյուրը փորձում էր Հայաստանը իր կողմը քաշել: Սակայն Արշակը միշտ էլ փորձում էր չեզոք մնալ: Դրա վրա Պարսկական բանակը մտնում է Հայաստան, գրավում ու ավերում է Տիգրանակերտը, թալանվում են Արշակունիների տոհմական դամբարանները Անի-Կամախ ամրոցում:
Սասանյան Պարսկաստանի եվ Հռոմի Հովիանոս Ուրացող (363-364) միջեվ կնքված ամոթալի դաշնագրի համաձայն, Հռոմը պարտավորվում էր չօգնել Հայաստանին: Դրա վրա Շապուհը նոր հարձակումներ է ձեռանարկում Հայաստանի վրա, եվ սկսվում է Հայ-Պարսկական քարամեա պատերազմը (364-368): Հայ նախարարների մեծ մասը անցնում են պարսիկների կողմը: Սակայն հայկական բանակը Արարատյան դաշտում սպարապետ Վասակի հրամանատարությամբ ջախջախում են պարսիկներին:
Շապուհը համոզվելով որ զենքի ուժով անհնար է ընկճել հայերին, դիմում է նենգության: Տիզբոն հրավիրում է Արշակին հաշտություն կնքելու պատրվակով: Արշակը Տիզբոն է ներկայանում սպարապետ Վասակի հետ, սակայն Շապուհը նրանց կալանավորում է ու նետում հեռավոր (Անհուշ) բերդը, որտեղ Արշակը շուտով ինքնասպան է լինում 367 թվին:
Արշակ թագավորը աննկուն պայքարել է հայրենիքի անկախության պահպանման համար:

Ծննդյան թվականն անհայտ է:Մոտ 368 թ.Արշակ Բ-ն հայ Արշակունիների արքայատոհմի երևելի թագավորներից է (350–368 թթ.): Նա  պայքարել է հայրենիքի անկախության պահպանման համար: Նրա մասին է հյուսվել «Արշակ և Շապուհ» ավանդազրույցը:Արշակ Բ-ն հաջորդել է հորը՝ Տիրանին, ում գերել և կուրացնել էր տվել Պարսից արքա Շապուհ II-ը: Թեև նա գահակալել է Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ, սակայն չի դարձել նրանց կամակատարը և վարել է ինքնուրույն քաղաքականություն: Արշակ Բ-ի թագավորության առաջին տասնամյակում Հայաստանն ապրել է խաղաղությամբ, բարգավաճել և հզորացել է: Կաթողիկոսական աթոռը վերադարձվել է Գրիգոր Լուսավորչի տոհմին: Կաթողիկոս Ներսես Ա Մեծի և Արշակ Բ-ի նախաձեռնությամբ Տարոն գավառի Աշտիշատ գյուղում 356 թ-ին գումարվել է  հայկական եկեղեցական առաջին կանոնադիր ժողովը, ընդունվել են նաև հեթանոսական սովորույթների դեմ կանոններ. արգելվել են մերձավոր ազգականների ամուսնությունը, բազմակնությունը և այլն:  Նրանց ջանքերով Հայաստանում հիմնվել են հիվանդանոցներ, կուսանոցներ, աղքատանոցներ, հյուրանոցներ, գավառներում բացվել են նոր դպրոցներ: Արշակ Բ-ն վարել է նախարարներին համախմբելու, անհնազանդներին հպատակեցնելու քաղաքականություն: Արքունի զորաբանակը մեծացնելու, թագավորական իշխանությունն ամրապնդելու և նախարարներին թուլացնելու նպատակով Մասիսի ստորոտին (Կոգովիտ գավառում) հիմնադրել է Արշակավան արտոնյալ, ապահարկ քաղաքը, սակայն ըմբոստ նախարարները Պարսկաստանի օգնությամբ կործանել են այն: 359 թ-ին վերսկսվել է պատերազմը Պարսկաստանի և Հռոմի միջև: Հայաստանի սահմանները վտանգվել են պարսից կողմից, ուստի Արշակ Բ-ն ընդունել է Հռոմի հետ դաշնակցելու առաջարկությունը: Նա արշավանք է սկսել` Հայոց Միջագետքը պարսիկներից ազատագրելու և կայսր Հուլիանոսի բանակին միանալու համար: Սակայն զոհված Հուլիանոսին հաջորդած Հովիանոսը, դավաճանելով Արշակին, 363 թ-ին դաշնագիր է կնքել Շապուհի հետ և, չնայած կռվելու բավարար ուժեր ուներ, ընդունել է նրա առաջարկած ծանր ու ստորացուցիչ պայմանները: Համաձայն դաշնագրի, որը հռոմեացի պատմիչ և այդ պատերազմի մասնակից Ամմիանոս Մարկելլինոսն անվանել է «ամոթալի», Հռոմը Պարսկաստանին է զիջել Արվաստանը, Աղձնիքը, Մոկքը, Կորդուքը, Ծավդեքը, Ռեիմենեն, Շապուհի հետ գործարք կնքել՝ ի հաշիվ հայկական տարածքների:Ձերբազատվելով Հռոմից՝ Շապուհ II-ն արշավել է Հայաստան: Քառամյա պատերազմի  (364–368 թթ.) ընթացքում Արշակ Բ-ն անհավասար պայքարում պահպանել է Մեծ Հայքի սահմանները, իսկ Փավստոս Բուզանդի վկայությամբ՝ հոների ու ալանների դաշնակցությամբ նույնիսկ ասպատակել է Ատրպատականը: Շապուհը հարկադրված դադարեցրել է հարձակումներն ու դիմել նենգ միջոցների. Արշակ Բ-ի դեմ նախ հրահրել է Մերուժան Արծրունուն և Վահան Մամիկոնյանին, ապա, հաշտություն կնքելու պատրվակով, մայրաքաղաք Տիզբոն է հրավիրել նրան: Հայոց թագավորին և սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին (Վահան Մամիկոնյանի եղբայրը) բանտարկել են Խուժիստան նահանգի Անհուշ բերդում: Շապուհի հրամանով Արշակին կուրացրել և տանջամահ են արել, իսկ Վասակին՝ մորթազերծ: Արշակ Բ-ի մասին գրել է Րաֆֆին «Սամվել» պատմավեպում, նրան են նվիրված Ստեփան Զորյանի «Հայոց բերդ», Պերճ Զեյթունցյանի «Արշակ Երկրորդ» պատմավեպերը և Տիգրան Չուխաճյանի «Արշակ Բ» օպերան:

Հայաստանի Հանրապետության ջրամատակարարմաներն են`

Ապարանի ջրամբար , որը կառուցվել է Քասաղ գետի վրա գտնվում Արագածոտնի մարզի ։

Ազատի ջրամբար, որը կառուցվել է Ազատ գոտի վրա գտնվում է Արարատի մարզում։

Ախուրյանի ջրամբար,որը կառուցվել է Ախուրյան գետի վրա գտնվում է Շիրակի մարզում։

Տավուշի կամ Ջողազի ջրամբար, գտնվում է Տավուշի մարզում։

Մանթաշի ջրամբար գտնվում է Շիրակի մարզում։

Մարմարիկի ջրամբար գտնվում է Կոտայքի մարզում։

Հերհերի և Կեչուտի ջրամբարները գտնվում է Վայոց Ձորի մարզում կառուցվել է Արփա գետի վրա։

Տոլորսի և Սպանդարյանի ջրամբարները գտնվում են Սյունիքի մարզում։

Հախումի ջրամբար գտնվում է Տավուշի մարզում։

Կառնուտի ջրամբար գտնվում է Շիրակի մարզում։

Ջրհեղեղներ: Այլ տարերային աղետների մեջ ավելի հաճախ դիտվում են ջրհեղեղները։ Ջրհեղեղները բնության ուժերի գործողության հետևանքով ցամաքի զգալի մասի ժամանակավոր ջրածածկումներ են։ Ջրհեղեղները տարերային աղետների մյուս տեսակներից տարբերվում են այն բանով, որ որոշ չափով կանխատեսելի են։ Դա հնարավորություն է տալիս շատ դեպքերում վաղօրոք որոշել ջրհեղեղի ժամը, բնույթը և մասշտաբները։ Ջրհեղեղի հիմնական պատճառներն են՝տեղատարափ, երկարատևանձրևները, ձնհալը,պատվարների ու ամբարտակների ճեղքվածքները, փլուզումները, սողանքները, այլ բնական երևույթները։

Ջրհեղեղը վնասում է արդյունաբերական և գյուղատնտեսական օբյեկտները, աճեցրած բերքով դաշտերը,քայքայում է  շենքերը, հիդրոտեխնիկական  կառույցներն ու հաղորդակցության ուղիները,փչացնում ձեռնարկությունների սարքավորումները։ Խոշոր ու աղետալի ջրհեղեղների դեպքում ջրի հոսանքներն արմատախիլ են անում ծառեր, քշում  քարեպատնեշներ, ոչ մեծ տներ, շրջում տրանսպորտային միջոցներ։
Սողանք: Սողանքը երկրաբանական վտանգավոր երևույթ է երկրակեղևի մակերեսային հատվածներում հողազանգվածների երբեմն երկարատև ու աստիճանաբար, երբեմն արագ տեղաշարժով, որն արտահայտվում է սարերի,բլուրների  լանջերում,գետահովիտներում,  ծովերի ու լճերի ափերին։ Սողանքը զարգանում է հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնական կցորդում։ Սողանքի առաջացման պատճառներն են՝ջրով հագենալու հետևանքով գետնահողի (գրունտի) բեռնվածության ավելացումը,փոսերի, իջվածքների,մակերեսային շերտերի տակ ջրակայուն կավի զանգվածի առկայությունը, թեք, զառիթափ տեղանքում անտառահատումները։ Սողանքի դեմ պայքարի գլխավոր եղանակը գետնաջրերի հեռացումն է։

Սելավ: Սելավը կարճաժամկետ և բուռն ցեխային,երբեմն ցեխաքարային հեղեղ է, որը ձևաորվում է լեռնային գետերի ավազաններում՝ օժտված լինելով ավերիչ մեծ ուժով։ Սովորական ժամանակ սելավահունը հաճախ միանգամայն չոր է լինում։ Ձյան արագ հալոցքի, տեղատարափ անձրևների ժամանակ այն լցվում է ջրով, որը սարալանջերի թեքության պատճառով սրընթաց վայր է խոյանում և քշում-տանում հսկայական քանակությամբ բեկորային նյութ։ Սելավները հաճախ հանգեցնում են աղետալի հետևանքների, ավերում են գյուղեր ու ճանապարհներ,ծածկում  դաշտեր ու այգիներ։ Սելավային հեղեղների դեմ պայքարը կազմակերպվում է արգելափակող պատվարներ կանգնեցնելով, հոսքը սպառնալի վայրերից շեղելով և ջրահոսքի ավազանը անտառապատելով։

Քարաթափում: Բեկորների կուտակում,  որն առաջանում է լեռնային ապարների հողմահարման ու քայքայման ժամանակ լեռների ստորոտներում ու  լանջերի վրա։
Բացի այդ, քարաթափում-փլուզումներ  տեղի են ունենում ծանրության ուժի  ազդեցության տակ տարբեր պատճառներից՝ ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունների ներգործությունի, սառչելիս ջրի ընդարձակումից, երկրաշարժից։ Սովորաբար քարաթափումները ծածկում են լեռնալանջերի ստորին, երբեմն էլ   միջին մասը։

Տեխնածինբնույթիվթարներուաղետներ։ Վթարնարդյունաբերական  օբյեկտումկամ տրանսպորտում տեղիունեցող  վտանգավոր պատահարէ,  որը մարդկանց կյանքին ու առողջությանը սպառնալիք էստեղծում,  հանգեցնում էարտադրական  շենքերի ուկառույցների ավերման, սարքավորումների, մեխանիզմների, տրանսպորտային միջոցների, հումքի ուպատրաստի արտադրանքի վնասման կամ ոչնչացման, արտադրական գործընթացի խախտման  և շրջակա միջավայրիբնական  վիճակի վատթարացման։ Աղետը ողբերգական հետևանքներով  իրադարձություն է, մարդկային զոհերով մեծվթար։ Վթարի և աղետի միջև կտրուկ  և խիստ ընդգծված սահման գոյություն չունի։ Գլխավոր չափանիշներն են՝  վնասի մասշտաբն և մարդկային զոհերի առկայությունը։ Օրինակ, եթե երկու-երեքմեքենայի  բախման ժամանակ կան վնասվածքներ,  թեև տուժել  ենմարդիկ, ապա դա վթար է, եթե պատահարի վայրում զոհեր կան՝ավտոմոբիլային  աղետ է։ Վթարներն ու աղետները կարող են նյութական վնասի  և բնակչության  շրջանում կորուստների ծանրությանը համապատասխանող արտակարգ իրավիճակների աղբյուր  ծառայել։Ծանոթանանք դրանցից հիմնականներին։

  Ճառագայթային (ռադիացիոն) աղետներ:  Ճառագայթային վթարներն ու աղետները կարող են տեղի ունենալ ճառագայթայինվտանգավոր  օբյեկտներում։ Ճառագայթային վտանգավոր օբյեկտասելով հասկացվում է ցանկացած այն օբյեկտը, այդ  թվումմիջուկային  ռեակտորը, գործարանը, որն օգտագործում է միջուկային վառելիք կամ  վերամշակում միջուկային նյութ, ինչպես նաև միջուկային նյութի պահպանման տեղը և միջուկայիննյութ փոխադրող տրանսպորտային միջոցը կամ  իոնացնողճառագայթային  աղբյուրը, որոնցում վթարների ժամանակ կարող է տեղի  ունենալ մարդկանց,  գյուղատնտեսական կենդանիների, ինչպես նաև շրջակա  բնական միջավայրի ճառագայթահարումկամ ճառագայթային աղտոտում։ Ճառագայթային վտանգավորօբյեկտներում վթարները կարող են ուղեկցվել  գազաաէրոզոլայինամպի ելքով, որը տարածվում է քամու ուղղությամբ։ Ռադիոակտիվ նյութերն ամպից նստելով տեղանքի վրա՝աղտոտում են այն։ Ընդ  որում՝ ամպի տարածման գոտումհայտնված բնակչությունը ենթարկվում է ներքին ու արտաքին ռադիոակտիվ ճառագայթահարման։ Արտաքին ճառագայթահարումը բնութագրվում է մարդու վրա արտաքինիոնացնող  ճառագայթման ներգործությամբ։ Ներքինճառագայթահարումը օրգանիզմի վրա ռադիոակտիվ նյութերիիոնացնող ճառագայթումն է, որոնք օրգանիզմի ներսն ենթափանցում օդի, սննդի, ջրի և այլնի հետ

 Միջուկային էներգետիկայի օբյեկտներում ռադիոակտիվաղտոտումն ունի  մի շարքառանձնահատկություններ, որոնցից հիմնականներն են՝ռադիոակտիվ արգասիքների մանրացվածությունը (դիսպերսայնությունը), ռադիոակտիվ ամպի ոչ մեծբարձրությունը, հաճախռադիոակտիվ արտանետման զգալի տևողությունը, որը  քամուուղղությունը փոխվելիս ստեղծում է շառավղայի նռադիոաղտոտման սպառնալիք՝ վթարի աղբյուրին հարող ամբողջտեղանքում։ Ընդ որում, տեղանքի աղտոտումը, որպես կանոն, ունի բարդ բնույթ և այն վթարի ընթացքում դժվար էկանխատեսել։ Հայաստանի Հանրապետությունում ճառագայթային (ռադիացիոն) վտանգավոր օբյեկտ է ատոմայինէլեկտրակայանը։

Exercise 1

1. He is dreaming.
2. It is green.
3. They are on the wall.
4. It is running.
5. We are watching TV.
6. They are in the garden.
7. He is riding his bike.
8. She is from Bristol.
9. She has got a brother.
10. Have you got a computer, Mandy?

Exercise 2

1. He lives in Liverpool.
2. I met him in the office.
3. They sing with me in the choir.
4. Lisa likes it.
5. Excuse me, is this the way to the station?
6. We worked in the garden.
7. Where are the cupcakes? Did you eat them?
8. Is she your sister?
9. Where are you from?
10. We saw Jack in the office.

Exercise 3

1. We can phone my grandma and ask her.
2. Are they your friends?
3. She is working on her presentation.
4. Excuse me, can I ask a question?
5. They can ride their skateboards.
6. He is his friend.
7. This is not my jacket, mine was blue.
8. She bought it for her.
9. These two cats are ours.
10. They don’t eat potatoes because they don’t like them.

1. I  – to do that last Monday ( want)

L want to do that last Monday

2.You were there, I  – you ( see)

You were there, L see you

3. Lis –  5 years old now. ( be)

Lis be 5 years old now

4. Does she  – chocolate? ( like)

Does she like chocolate

5. Sarahi  – the questions yesterday. ( not – answer)

Sarahi not – answer the questions yesterday

6.Daniela  – with him last week ( not- break up)

Daniela not- break up with him last week

7.-  a dog last month? ( she – have )

She – have a dog last month

8. It was hot in the room, so I  – the window ( open)

It was hot in the room , so I opsen I the window

9. The film was very long, it  – at 7:15 and finished at 10:00( start)

The film was very long, it start at 7:15 and finished at 10:00

10. You   – around the world every year ( travel )

You travel around the world every year

11.-  he –  me? ( hate )

12. The accident  – last Sunday ( happen)

13. Roberth  – maths ( not- like)

14. Anna’s grandfather  –  when he was 90 years old ( die)

15. They  – their free time  last weekend.  ( enjoy)

16. Last year, we  – our free time ( enjoy)

17. Jessica  – to the concert last weekend ( go)

18. Paul and Cris always  – in the classroom ( chat)

19. Rocio   – fast. He is one of the best runners in the world. ( run)

20 .My friend – to the supermarket every day ( go)